کنترل عددی - Numerical control
کنترل عددی (انگلیسی: Numerical control) به خودکارسازی ماشین‌های ابزاری گفته می‌شود که توسط دستورهای با دقت برنامه‌ریزی‌شده روی یک رسانه ذخیره‌سازی، بر خلاف وارسی دستی کار می‌کند.
کنترل عددی رایانه‌ای (انگلیسی :Computer Numerical Controlَ یا CNC یا سی‌ان‌سی) اتوماسیون ابزار و ماشین‌آلات با استفاده از رایانه‌هایی است که توانایی اجرای فرامین کنترلی ماشین‌آلات را دارند. این روش در مقابل ماشین‌هایی است که به صورت دستی کار می‌کنند.
در دستگاه‌های ماشین ابزار سی‌ان‌سی مدرن، طراحی یک قطعهٔ مکانیکی و برنامه تولید آن کاملاً خودکار انجام می‌شود. هندسه مکانیکی جسم با استفاده از نرم‌افزارهای طراحی به کمک کامپیوتر (CAD) تعریف شده و پس از آن به وسیله نرم‌افزارهای تولید به کمک کامپیوتر(CAM) به دستورات تولیدی و ساختی تبدیل می‌شود. سرانجام این دستورات که برای سیستم یک ماشین تولیدی قابل فهم است، روی یک ماشین کنترل عددی (CNC) بارگذاری می‌شوند.
از آن‌جایی که یک جزء خاص برای ساخته شدن ممکن است به ابزارهای متفاوتی چون: مته، ارّه، تراش و … نیاز داشته باشد؛ ماشین آلات مدرن اغلب ترکیبی از ابزارهای متعدد در یک سلول واحد هستند.
تفاوت دستگاه‌های CNC با NC
سیستم‌های NC، از سخت‌افزار الکترونیکی بر پایه تکنولوژی مدارهای دیجیتالی استفاده می‌کنند. CNC یک مینی کامپیوتر یا میکرو کامپیوتر را برای کنترل ماشین ابزار بکار می‌گیرد و تا حد امکان مدارهای سخت‌افزار اضافی را در واحد کنترل حذف می‌کند. گرایش از NC بر پایه سخت‌افزار، به CNC مبتنی بر نرم‌افزار، انعطاف‌پذیری سیستم را افزایش داد و امکان تصحیح برنامه‌ها را در حین استفاده فراهم ساخت. در دستگاه NC چیزی به نام کامپیوتر یا سنسور وجود ندارد؛ ولی در دستگاه CNC قطعه کار را روی صفحهٔ سنسور دار گذاشته و در اصطلاح آن را بند می‌کنیم. دستگاه به کمک هوش مصنوعی خود و با دادن طرح به کامپیوتر دستگاه، می‌تواند با وجود ۳ محور خود طرح مورد نظر را روی قطعه کار پیاده کند.
تاریخچه
بعد از جنگ جهانی دوم ضرورت وجود دستگاه‌هایی که توانایی ساخت قطعات پیچیده و دقیق را برای صنایع هوافضا داشته باشند احساس می‌شد. از سال ۱۹۵۰ جان پارسانگ از شرکت پارسونز قرارداد خود را با نیروی هوایی آمریکا جهت ساخت اولین دستگاه کنترل عددی (NC) منعقد کرد. بعد از ساخت اولین دستگاه کنترل عددی توسط پارسانگ، انیستیتو ام‌آی‌تی آمریکا (Massachusetts Institute of Technology) اقدام به ساخت سری کامل تر از دستگاه اولی کرد.بعد از گذشت ۲ سال از این اقدام در سال ۱۹۵۲ و با تلاش و کوشش۱۰۰ نفر از بهترین مهندسان الکترونیک و مکانیک جهان، توانستند دستگاهی با کنترل سه محوری، دقت و سرعت و قدرت بالا اختراع کنند که نام آن را (NC1) گذاشتند.
پس از تولید انبوه ماشین آلات (NC) محققان و منتقدان این دستگاه دریافتند که این دستگاه قابلیت ارتقا دارد. در همان زمان بود که صنعت کامپیوتر رشد و نمو قابل توجهی کرده بود. رشد دنیای رایانه‌ها محققان را به این فکر انداخت که کلیهٔ دستگاه‌ها را به کمک کامپیوترها کنترل کنند که دستگاه‌های (NC) هم از این قاعده مستثنا نبودند. یک سری از مهندسان از اقصا نقاط جهان در شرکت ام آی تی جمع شدند و روی پروژه‌ی فرمان‌گیری دستگاه‌های (NC) از طریق کامپیوتر بحث و گفتگو کردند. پس از ۲ ماه گفتگو و بحث در این باره که آیا این دستگاه‌ها ارزش ارتقا را دارند یا نه، در آخر دستور ساخت سری جدید این دستگاه‌ها از طرف رئیس شرکت ام آی تی صادر شد؛ و بعد از ۳ سال کار روی این پروژه، دستگاه کنترل عددی کامپیوتری (CNC) در سال ۱۹۵۹ اختراع شد.
G-کد
جی-کد (G-code) زبان مورد استفاده برای کنترل دستگاه‌های ماشین ابزار سی‌ان‌سی است. اپراتور با استفاده از این زبان برنامه‌نویسی، دستورات لازم برای ایجاد طرح مورد نظر را به دستگاه می‌دهد. مثلاً با دریافت دستور G1 X100 Y100، ابزار روی یک خط مستقیم به مختصات (۱۰۰٬۱۰۰) حرکت می‌کند. این حرکت با دقت زیاد و بدون نیاز به اندازه‌گیری توسط اپراتور انجام می‌شود. به همین دلیل ماشین‌های سی‌ان‌سی، سرعت و دقت ماشین‌کاری را به مراتب افزایش می‌دهند.
نمونه‌ای از کد راهبری ماشین‌ها به شرح زیر است:
N0080 ... N0090 G00 X100 Y100 N0100 G00 Z-2 N0110 G01 X110 F20 N0120 Y200 F15 N0130 G00 Z10 N0140 ...
تشریح دستگاه CNC
حرکت ابزار دستگاه سی‌ان‌سی عموماً در راستای محورهای X(طول)، Y(عرض) و Z(عمق) کنترل می‌شود. حرکت ابزار به صورت مستقیم توسط موتورهای پله‌ای یا سروو موتورها به منظور ارائه حرکت‌های بسیار دقیق تعیین می‌شود. سیستم کنترلی این دستگاه‌ها از نوع حلقه باز یا حلقه‌بسته است. در سیستم حلقه‌باز ارتباط فقط در جهت کنترلر به موتور برقرار می‌شود. در حالی که در سیستم حلقه بسته بازخوردهایی از خروجی‌های سیستم (موقعیت، سرعت و …) به کنترلر داده می‌شود به‌طوری که بتواند خطاهای صورت گرفته را اصلاح کند. این خطاها ممکن است ناشی از تغییرات بار، درجه حرارت، کالیبره‌نبودن دستگاه یا خطاهای سیستمی باشد. موتورهای پله‌ای را می‌توان در هر دو نوع سیستم استفاده کرد در حالی که سروو موتورها فقط در سیستم‌های حلقه بسته استفاده می‌شوند.
نمونه‌هایی از دستگاه‌های CNC
دستگاه فرز
فرز یک دستگاه ماشین‌کاری است که از ابزار تراش دوّار برای براده برداری از جسم مورد نظر استفاده می‌کند. محور ابزار تراش توسط برنامه‌های داده شده به دستگاه با پیشروی در یک جهت و زاویهٔ مشخص عمل براده برداری مورد نظر را انجام می‌دهد. بسیاری از فرزهای CNC از G-کد که یک کد استاندارد بین تمامی دستگاه‌های ماشین کاری سی‌ان‌سی است استفاده می‌کنند. حرکت دستگاه‌های فرز، اغلب به سه راستای X(طول)،Y(عرض) وZ(عمق) محدود شده‌است. اما امروزه فرزهای CNC چهار تا شش محوره نیز در بازار وجود دارند.
دستگاه تراشCNC
دستگاه تراش، ماشین ابزاری است که برای تراشیدن و شکل‌دهی به قطعات چوبی و فلزی به کار می‌رود. این دستگاه مناسب برای قطعه‌هایی است که مقاطع دایروی دارند. دستگاه قطعه را حول محور خود می‌چرخاند و عملیات شکل‌دهی را با تیغهٔ نصب شده انجام می‌دهد. به صورت کلی ماشین تراش در دو مدل معمولی (دستی) و CNC وجود دارد. ماشین‌های تراش عمدتاً دارای دو محور X و Z هستند ولی امروزه دستگاه‌های پیشرفته تر با محورهای حرکتی بیشتر نیز ساخته شده‌اند.
دستگاه برش پلاسما
دستگاهی است که به کمک آن قطعات (عموما فلزی) را با استفاده از یک جت شتاب‌دهندهٔ پلاسمای داغ برش می‌دهند. در این روش یک گاز نجیب یا هوای فشرده با سرعت بالا از نازل دستگاه دمیده می‌شود و در همان لحظه یک قوس الکتریکی اجاد شده و گاز به حالت پلاسما در می‌آید. پلاسما به اندازهٔ کافی گرم است تا فلز را ذوب کند. هوای فشرده دمیده شده نیز به اندازه‌ای فشار دارد که فلز ذوب شده را از جای خود خارج کند. دستگاه‌های برش پلاسما با استفاده از کامپیوتر خود الگوی برش را به زبان قابل فهم خود، دریافت کرده و عمل برش را به صورت خودکار و یکنواخت انجام می‌دهند.
دستگاه ماشین کاری تخلیهٔ الکتریکی
در این دستگاه از تخلیه الکتریکی به منظور براده برداری استفاده می‌شود. فرایند براده برداری به وسیلهٔ جرقه‌های متناوب و کنترل شده‌ای است که بین دو الکترود (فلز دستگاه و قطعه کار) زده می‌شود. در این روش هیچ‌گونه تماس مستقیمی بین الکترود و قطعه‌کار برقرار نمی‌شود. مبنای ایجاد تخلیهٔ الکتریکی پدیده شکست خازن است. هنگامی که فاصله بین دو الکترود (صفحه‌های خازن) کاهش می‌یابد شدت میدان الکتریکی افزایش یافته و تخلیهٔ الکتریکی رخ می‌دهد.
دستگاه برش جت آب
دستگاه برش جت آب (WaterJet Cutting) یک دستگاه برش در مقیاس صنعتی است که قابلیت برشکاری طیف وسیعی از مواد را داراست. در این دستگاه برای برش از یک جت آب پرفشار یا مخلوط آب پرفشار و مواد ساینده استفاده می‌شود که با استفاده از یک نازل به سطح جسم برخورد کرده و آن را برش می‌دهد. از مزایای استفاده از واترجت می‌توان به درجه حرارت بسیار پایین در هنگام برش (برش سرد) و هزینه نگهداری کمتر نسبت به برش‌های لیزر و پلاسما اشاره کرد.
از دیگر دستگاه‌های سی‌ان‌سی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مته‌ها
- ماشین آلات گلدوزی
- انواع دستگاه‌های ساینده و رنده‌ها
- ماشین آلات پانچ
- دستگاه برش Hot Wire
- دستگاه برش لیزر
- چاپگرهای سه بعدی
- ماشین آلات جوشکاری
و …
سایر کاربردهای دستگاه‌های CNC
- ساخت اجزای مدل‌های سه بعدی
- ساخت مدل‌های مومی مورد استفاده در جواهر سازی
- ساخت قطعات تزئینی کوچک چوبی
- برش چوب برای ساخت مصنوعات چوبی
- برش علائم برای ساخت تابلو
- حکاکی متن بر روی فلزات
- حکاکی سه بعدی بر روی چوب
- ساخت ماکت
- ساخت قالب‌های غیرفلزی
- سوراخکاری PCB
- ساخت انواع محصولات چوبی
- ساخت نمونه (prototype) محصول قبل از ساخت قالب‌های تزریق پلاستیک با استفاده از CNC و SLA
- منبت کاری روی چوب
تمام دستگاه ها و ماشین آلات شرکت دارای تاییدیهی اروپا میباشند.